Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΟ ΞΩΜΠΟΥΡΓΟ ΤΗΝΟΥ
Ν. Κούρου
Η ανασκαφή του ΕΚΠΑ στο Ξώμπουργο της Τήνου υπό τη διεύθυνση της Ομ. Καθηγ. Νότας Κούρου (nkourou[at]arch.uoa[dot]gr ) έχει αποκαλύψει έναν εκτεταμένο οικισμό, ο οποίος αποκαλείται στις επιγραφές “Πόλις” και πιθανότατα αποτελούσε το κύριο οικονομικό και πολιτικό κέντρο του νησιού. Ο οικισμός βρίσκεται στα ριζά του γρανίτινου λόφου του Ξώμπουργο που φθάνει σε ύψος τα 578μ., οποίος στην κορυφή του φιλοξενεί το μεσαιωνικό κάστρο της Τήνου ( εικ.1), και απλώνεται σε όλη τη νότια πλευρά του λόφου. Η ανασκαφή που ξεκίνησε το 1995, έχει επικεντρωθεί σε δύο σημεία του οικισμού, ένα στη δυτική πλευρά του λόφου και ένα στην ανατολική.
Στη δυτική πλευρά (εικ. 2) διατηρούνται τμήματα της οχύρωσης του οικισμού. Το τμήμα ενός κυκλώπειου τείχους πάχους 3μ. που βρίσκεται στα υψηλότερα πρανή του λόφου και οχύρωνε την πρώτη εγκατάσταση εδώ χρονολογείται στους Πρωΐμους Ιστορικούς Χρόνους. Στο χαμηλότερο άνδηρο διατηρείται μέρος της οχύρωσης που κτίσθηκε στο τέλος του 6ου και αρχές 5ου αι. π.Χ. εν όψει των Περσικών προκειμένου να καλύψει όλον τον οικισμό που στο μεταξύ είχε εξαπλωθεί σε όλη τη νότια πλευρά του λόφου. Προκειμένου το αρχαϊκό τείχος να ενωθεί με το κυκλώπειο στο δυτικό τμήμα, ώστε η οχύρωση του οικισμού να πάρει ενιαία μορφή, χρειάσθηκε να αγνοήσουν ο,τιδήποτε υπήρχε σε αυτήν τη θέση. ΄Ετσι, εδώ η ανασκαφή αποκάλυψε ένα σημαντικό ταφικό ιερό με τρεις φάσεις: λατρεία ήρωος αρχικά που τελείται σε ένα βοτσαλωτό δάπεδο πάνω από ένα λακκοειδή τάφο που βρέθηκε άδειος από το περιεχόμενό του και γεμάτος με άμμο, λάκκοι με πυρές εντός περιβόλων για οικογενειακές ταφικές τελετές στη συνέχεια και τέλος ένα υπαίθριο ιερό με εσχάρα και έδρανο ώστε η λατρεία που τελείται εδώ να καλύπτει τις ανάγκες όλης της πόλης.
Σε υψηλότερο άνδηρο εντός των τειχών έχει αποκαλυφθεί ένα μεγάλο κτήριο, το κτήριο Ε, το οποίο έχει δύο φάσεις, μία στην Αρχαϊκή και μία στην Κλασική περίοδο, και ήταν ένα σημαντικό κτήριο του οικισμού, ίσως και Ανδρείον. Νοτιότερα και σε μικρή απόσταση από το ταφικό ιερό που αποκαλύφθηκε κάτω από το αρχαϊκό τείχος, έχει βρεθεί ένα άλλο πρώϊμο υπαίθριο ιερό με εσχάρα, το οποίο κατά την Κλασική περίοδο εξελίσσεται σε ιερό Δήμητρας με μικρό ναό δίπλα στην εσχάρα, και λειτουργεί ως Θεσμοφόριο.
Στην ανατολική πλευρά του λόφου ανασκάπτεται ένα παρόδιο νεκροταφείο των Κλασικών Χρόνων που απλώνεται σε δύο άνδηρα (εικ. 3). Στο κάτω άνδηρο οι τάφοι που έχουν βρεθεί είναι κεραμοσκεπείς ή κιβωτιόσχημοι και η σήμανσή τους γίνεται με μία απλή πέτρα. Στο άνω άνδηρο έχει βρεθεί μια σειρά από κτιστά μνημεία κατά μήκος του δρόμου, ενώ σε ένα από αυτά έχει βρεθεί μια ανάγλυφη στήλη του 5ου αι.π.Χ., ενώ στο δυτικό τμήμα του δρόμου βρέθηκε ένα στρώμα καταστροφής με πολλές εξαιρετικής ποιότητας επιτύμβιες στήλες του 5ου και του 4ου αι. πΧ (εικ. 4-5).
Στο πίσω μέρος του νεκροταφείου έχει αποκαλυφθεί ένα μεγάλο κτήριο, το κτήριο Ζ, με πηλοδάπεδο 20 εκ., έδρανο στην ανατολική πλευρά και εξαιρετική τοιχοδομία και πήλινη κεράμωση, το οποίο κάλυψε και κατήργησε ένα υπαίθριο μεταλλουργικό εργαστήριο που δεν έχει παράλληλο στον χώρο των Κυκλάδων (εικ. 6). Στον χώρο υπήρχαν μεταλλουργικοί λάκκοι που βρέθηκαν γεμάτοι με σκωρίες και ένα πηγάδι για νερό. Όλα είχαν καλυφθεί από πλακόστρωτο πάνω από το οποίο κτίσθηκε το μεγάλο κτήριο Ζ του 5ου αι.πΧ. Ενας κεραμικός κλίβανος και διάφορες άλλες κατασκευές στο υψηλότερο άνδηρο δείχνουν ότι στην περιοχή βρίσκονταν τα εργαστήρια που εξυπηρετούσαν το νεκροταφείο και τον οικισμό.
Δημοσιεύσεις